1960 darbesinin ardından Yassıada’da gerçekleştirilen yargılamalar, Türk siyaset tarihinin en tartışmalı olaylarından birini oluşturuyor. Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamlarının üzerinden 64 yıl geçti. Bu süreç, Türkiye'nin demokratik yapısına yönelik önemli bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor.
Demokrat Parti'nin İktidara Gelişi ve 1960 Darbesi
1946 yılında çok partili hayata geçişle birlikte, 1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti (DP), 1950'lerin sonlarına doğru politik baskılarla karşı karşıya kaldı. 27 Mayıs 1960’ta Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından gerçekleştirilen darbe ile DP hükümeti devrildi. Bu süreçte Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ve Anayasa feshedildi, Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes gözaltına alındı.
Yassıada Yargılamaları ve İdam Kararları
14 Ekim 1960 tarihinde başlayan Yassıada yargılamaları, 15 Eylül 1961'de sonuçlandı. 592 sanıktan 288'i için idam talep edildi. Yüksek Adalet Divanı, dönemin siyasi liderleri olan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan hakkında idam kararı verdi. Bayar’ın cezası, yaş haddi nedeniyle müebbet hapse çevrildi.
Adnan Menderes'in Siyasi Kariyeri
Adnan Menderes, 1931 yılında siyaset sahnesine adım atarak, Cumhuriyet Halk Partisi'nden (CHP) ihraç edilip Celal Bayar ile birlikte Demokrat Parti'yi kurdu. 1950 seçimlerinde %52,7 oy oranıyla iktidara gelerek başbakanlık koltuğuna oturdu. Menderes, eğitimde dini özgürlükler, Arapça ezan yasağının kaldırılması gibi reformlar gerçekleştirdi ve Türkiye’nin NATO üyeliğinde önemli roller üstlendi. 1954 seçimlerinde de %56 oy oranıyla tarihi bir başarı elde etti.
Olayların Gelişimi: 6-7 Eylül Olayları ve Kıbrıs Süreci
6-7 Eylül 1955 olayları, Atatürk’ün Selanik’teki evinin bombalanmasının ardından İstanbul’da Rumlara yönelik saldırılara yol açtı. 1959 yılında Londra ve Zürih anlaşmaları ile Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulmasında Menderes ve Zorlu önemli roller üstlendi. Bu süreç, Türkiye'nin dış politikasında kritik bir dönüm noktası oldu.
Darbenin Ardındaki İdama Giden Yol
27 Mayıs 1960'ta Milli Birlik Komitesi, yönetimi ele geçirerek Darbe gerçekleştirdi. Darbeciler, DP üyelerini Yassıada'ya göndererek, burada yargılamalara başladılar. Menderes ve diğer DP üyeleri, savunma hakkı tanınmadan Yassıada Spor Salonu’nda yargılandı. Sonuç olarak, 15 sanık idam cezasına çarptırıldı; Dış baskılara rağmen Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın idamları gerçekleştirildi.
İdamlar ve Son Sözler
Adnan Menderes, 17 Eylül 1961'de İmralı Adası'nda idam edildi. Son sözlerinde, "Devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum." dedi. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan ise 16 Eylül 1961'de idam edildiler; Zorlu, son mektubunda ailesine seslendi, Polatkan ise son sözlerinde ailesine hitap etti.
İtibarların İadesi ve Son Gelişmeler
TBMM, 11 Nisan 1990'da Menderes, Polatkan ve Zorlu’nun itibarını iade etti. 17 Eylül 1990'da, naaşları İmralı'dan alınarak İstanbul’daki anıt mezara defnedildi. Yassıada ise Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak ziyarete açıldı. Bu gelişmeler, Türkiye'nin demokrasi tarihindeki önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.
